 |
|
Hình ảnh người cung phi ôm xác chồng bị bắn chết trên phố phố Manila khiến cho dư luận Philippines sững sờ. Ảnh: AFP |
Chỉ nhị bốn tuần sau khi nhậm chức, chiến dịch diệt tù hãm ma túy của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã làm cho hơn 1.800 người thiệt mạng. Giới phân tách nghĩ là tình trạng bạo lực này có thể đẩy Philippines vào một "cơn say máu" không có hồi kết, bắt nạt dọa nền móng của cả phố hội, theo NYTimes.
Chuyên gia luật Amanda Taub, giáo sư thỉnh giảng về luật quốc tế và nhân quyền tại Đại học Fordham, New York, Mỹ, kiếm được thấy đây không đơn giản là một trận chiến giữa cái tốt và cái xấu, mà thực chất thực sự của "cơn say máu" phức hợp hơn phổ quát, trong đó chính cư dân Philippines đã góp phần sản xuất bối cảnh cho làn sóng làm thịt chóc đó.
Nguồn gốc
Hầu hết nạn nhân bị bắn chết trong các cuộc đọ súng với cảnh sát và những đội ngũ dân quân tự thiết bị mà chưa hề bị chứng minh là phạm tội trước một tòa án hợp pháp. Những vụ giết thịt chóc kiểu này làm Liên Phù hợp Quốc bức xúc, nhưng cư dân Philippines lại nhiệt liệt ủng hộ, và uy tín của Tổng thống Duterte cũng tăng vọt.
Theo các tìm hiểu phố hội học, làn sóng giết thịt chóc kiểu này thường mở màn với một nhà nước yếu kém và đại chúng luôn có cảm giác bất an, mất niềm tin vào các thể nhạo báng của chính quyền. Trong bối cảnh đó, những sáng kiến ngắn hạn thường đẩy người ta đến những quyết định thiếu minh mẫn dẫn tới trạng thái bạo lực, và một khi nó đạt tới hạn độ đẫm máu như ở Philippines, nó gần như không thể kết thúc lại.
Bà Taub cho rằng cỗi rễ của yếu tố bắt nguồn từ quá trình cầm quyền của cựu tổng thống Benigno Aquino, người đã không thể cải thiện được chuỗi hệ thống tư pháp đầy tham nhũng và thiếu hiệu quả của Philippines như những gì đã hứa khi đắc cử năm 2010. Chính quyền của ông đã phải đối mặt với một loạt bê bối can dự tới an toàn, trong đó có vụ khủng hoảng con tin ở Manila 2010, khi cảnh sát bị chỉ trích là giận dữ lờ lững chạp, kém cỏi khiến cho 8 nạn nhân bỏ mạng.
Trong mắt công chúng, ông Aquino bị coi là một tổng thống mềm yếu, không cương quyết đưa ra những giải pháp cần thiết để giải quyết các vấn đề của non sông.
"Thực tế là hệ thống tư pháp, tòa án đã bị tê liệt ở Philippines", Phelim Kine, phó giám đốc chi nhánh châu Á của doanh nghiệp Giám sát Nhân quyền, nhận định.
Theo ông Kine, những người có quyền thế ở Philippines dễ dàng "chạy án" trước hệ thống tư pháp. "Khi đại chúng cho rằng có những người có thể tìm chuộc được cảnh sát, họ càng tin rằng chính phủ và chuỗi hệ thống tư pháp là một phần của yếu tố đó, chứ chẳng hề là giải pháp", Kine nói.
Chính yếu tố này khiến dân chúng cảm thấy không được bảo vệ trước tù hãm, thúc đẩy họ sẵn sàng ủng hộ các hình thức bạo lực kiểu tự phát, vốn được họ coi như giải pháp trừng phạt tốt nhất để vãn hồi trơ trẽn tự và tự bảo kê bản thân mình.
Tìm hiểu tại các tổ quốc Mỹ Latin như Colombia, Mexico, Guatemala của giáo sư Gema Santamaria thuộc Viện Kĩ nghệ Tự động Mexico và chuyên gia Jose Miguel Cruz tại Đại học Quốc tế Florida cho thấy những người thiếu niềm tin tham gia các thể chế giễu của tổ quốc lại càng có thiên hướng ủng hộ bạo lực tự phát. Ngược lại, ở những nước có thể giễu cợt nhà nước mạnh, khuynh hướng phản đối các cuộc thịt người không qua xét xử rõ nét hơn.
"Cư dân hướng tới bạo lực tự phát như một sự thay thế cho chuỗi hệ thống tư pháp chính thống", bà Santamaria nói. Bạo lực tự phát đó biểu lộ dưới đa dạng cách thức, từ những vụ hành quyết trước đám đông ở Mexico, cho đến các đội ngũ tự vệ bán quân sự ở Colombia, nhưng thực chất của chúng đều giống nhau.
Theo chuyên gia này, dù không tin tưởng vào cảnh sát, người dân các nước đó lại cổ hủ vũ các vụ nổ súng giết nghi phạm vượt quá thẩm quyền của cảnh sát, bởi họ coi sự trừng phạt ngay ngay lập tức đó hiệu quả hơn phổ quát so với trật tự lê thê của hệ thống tư pháp tham nhũng.
Theo bà Taub, nỗi bức xúc trước sự bất lực của chính phủ trong việc đảm bảo bình yên cơ bản cho người địa phương đã làm cho họ thèm khát một lãnh đạo mới, có thể thực hiện những hành động quyết liệt hơn để mang đến bình an cho đại chúng.
Những nhà lãnh đạo như ông Duterte đã biết bí quyết khai thác tâm lý này của dân chúng, đề xuất ra những giải pháp ngắn hạn nhằm tiêu chí "giải quyết vấn nạn của nước nhà". Ông Duterte đã thắng cử với lời hẹn sẽ quét sạch sẽ tù hãm ma túy ở Philippines chỉ trong 6 04 tuần.
 |
|
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Ảnh: Reuters |
Hậu quả
Theo chuyên gia James Robinson, giáo sư chế độ công tại Đại học Chicago, trong phường hội kém an toàn, những chính trị gia cổ lỗ vũ cho cơ chế bạo lực này sẽ được công chúng ủng hộ, còn những người phản đối sẽ bị gắn mác là "yếu đuối, bất lực".
Chính vấn đề này càng làm cho các lãnh đạo như ông Duterte động viên bạo lực tự phát phổ thông hơn, ngay cả khi hiện trạng đổ máu chỉ càng khiến trầm trọng thêm bầu không khí bất ổn, và tiêu chí của các cuộc lùng diệt nhiều lúc là người không có tội.
Chuyên gia này cho rằng các biện pháp kiểu "tậu và diệt" của ông Duterte không nhắm đến điều then chốt hiện thời của Philippines, đó chính là cách tân thể chế để lấy lại lòng tin của người dân tham gia chuỗi hệ thống tư pháp. Có vẻ như biện pháp truy tìm các băng đảng tội phạm và tiêu diệt chúng dễ dàng hơn rất nhiều so với cuộc canh tân chính trị đầy chông gai.
Theo bà Taub, với việc tuyên bố tàn phá hàng nghìn tội phạm trong nhị tháng, ông Duterte có thể giúp người dân có cảm giác rằng tình hình đang cải thiện. Thế nhưng các vụ giết chóc rườm rũ trên đường phường sẽ lại càng gây ra tâm lý bất an trong một phòng ban đại chúng, khiến họ phải phụ thuộc các giải pháp bạo lực hơn, và cái vòng lẩn quất tiếp diễn không bao giờ kết thúc.
"Một khi chính quyền nói rõ rằng không người nào bị trừng phạt vì các vụ giết thịt người không qua xét xử, bất kỳ ai mang súng và nỗi thù hận trong lòng cũng đều có thể trừng trị người khác mà không lo ngại về hậu quả", ông Kine nói.
Dư luận lúc đó sẽ yên cầu phải có thêm các vụ thịt người nơi công cộng để đảm bảo bình an cho họ. Rút cục, tình hình sẽ sớm vượt ra khỏi vòng giữ vững.
chả hạn như ở thị trấn Tagum trên đảo Mindanao, nơi chính quyền tạo động lực cảnh sát mặc thường phục và các đồng sự giết hại những người vi phạm luật pháp dù là nhỏ dại nhất, kể cả trẻ em, nhân danh cuộc chiến chống phạm nhân.
Ông Kine cho nhân thức, sau khi thi hành những vụ giết mổ người mà không bị trừng phạt, các biệt đội tử thần này mở đầu quay sang thực hiện những vụ sát hại theo hợp đồng để kiếm tiền. Những người chống cự họ, kể cả sĩ quan cảnh sát, đều bị coi là quân địch và thường bị mưu sát. Đô thị trở nên gian nguy và bất ổn hơn, nơi dân thường là những người hứng chịu hậu quả nặng năn nỉ nhất.
Một khi bạo lực trở thành dụng cụ chấp nhận được để giải quyết dị đồng, người dân sẽ rất không dễ dàng có thể tin tưởng vào bất cứ chuỗi hệ thống nào khác, bà Santamaria phản hồi. Khi nhà nước tậu cách thức vãn hồi trơ trọi tự, họ sẽ đối mặt với với đám đông không còn tin cậy tham gia "thượng tôn quy định", bởi họ đã từng được nhà nước tạo động lực dùng bạo lực tự phát.
 |
|
Người Philippines biểu tình trước trụ sở cảnh sát nước nhà phản đối các vụ thịt người không qua xét xử. Ảnh: Inquirer |
Hàng thập kỷ sau khi bùng phát làn sóng bạo lực tự phát, Guatemala và Colombia tới nay vẫn chưa thể tạo lập lại được lẻ loi hòa bình nhà nước kiểm soát, khi các nhóm dân binh bán trang bị vẫn vẫy vùng và có tác động một mực trong nền chính trị đất nước.
"Đây có nhẽ là bài học đáng lo ngại nhất, khi thèm khát được bình an của người dân chung, liên kết với các thể dè bỉu yếu kém và tư duy ngắn hạn, có thể đẩy nước nhà tới thảm họa ngày một lớn", bà Taub nhấn mạnh.
Xem thêm:
Trí Dũng
Xem thêm: bơm hồ bơi
Đăng nhận xét